Genealogia (gr. genea - ród, rodzina) jest dyscypliną naukową zajmującą się badaniem dziejów rodzin, związków rodzinnych i pokrewieństw. W istotnym stopniu przyczynia się ona do zacieśnienia więzów między ludźmi i do konsolidacji tożsamościowej. Genealogia posługuje się, m.in. takimi pojęciami jak: · Ród - osoby złączone wspólnotą krwi, pochodzące od jednego przodka, · Filiacja - stosunek genealogiczny, zachodzący pomiędzy kilkoma osobami, które pochodzą bezpośrednio jedna od drugiej (dziadek, ojciec, syn, wnuk), · Koicja - związek dwojga ludzi o odmiennej płci, zawarty dla prokreacji i wydania na świat potomstwa (najczęściej wynikający z małżeństwa), · Pokrewieństwo - stosunek wynikający z pochodzenia od wspólnego przodka. Pokrewieństwo w linii prostej ujawnia się wtedy, gdy zachodzi stosunek filiacji (dziadek, ojciec, syn, wnuk); natomiast, gdy istnieje wspólny przodek, ale nie ma stosunku filiacji, występuje pokrewieństwo w linii bocznej (stryj, siostrzeniec, ciotka, siostrzenica), · Powinowactwo jest konsekwencją małżeństwa i jest stosunkiem jednego małżonka do krewnych drugiego z małżonków, · Stopnie pokrewieństwa - odległości genealogiczne pomiędzy różnymi krewnymi. Pokrewieństwo (według prawa rzymskiego) w linii prostej jest postrzegane jednakowo we wszystkich ustawodawstwach. Ojciec i syn są krewnymi w I stopniu, dziadek i wnuk w II stopniu, czyli tyle stopni ile generacji, odejmując jedną. Stopień pokrewieństwa w linii bocznej określany jest sumą osób w dwóch liniach prostych, sięgający do wspólnego przodka, nie wliczając go. Stąd bracia są spokrewnieni w II stopniu, gdyż suma osób w ich liniach prostych wynosi dwa, natomiast bracia stryjeczno-stryjeczni są spokrewnieni w V stopniu, bo suma w ich liniach prostych (oni dwaj i ich ojciec, będący bratankiem w stosunku do swego ojca) daje sumę pięciu osób. Opracowanie genealogii wiąże się z ustaleniem podstawowych związków: filiacji, chronologii niektórych wydarzeń z życia człowieka, przynależności stanowej czy klasowej, stanu majątkowego, profesji, wyznania. Genealogia posługuje się metodami typowymi dla poznania historycznego. O stopniu wiarygodności źródeł decydują następujące zasady: · im źródło jest bliższe chronologicznie i geograficznie podawanych faktów, tym jest bardziej wiarygodne, · źródła urzędowe mają pierwszeństwo przed innymi, · materiały nieświadome swych celów genealogicznych, mają przewagę nad źródłami powstałymi dla tych celów. W badaniach genealogicznym pomocną rolę spełnia antroponomastyka historyczna (gr. anthropos - człowiek, onoma - imię), tj. nauka o nazwach osobowych (imionach i nazwiskach). Polskie imiona rodzime mają trzy formy: · imiona dwuczłonowe, używane w kręgach warstw wyższych, o różnym składzie słowotwórczym, ale z przewagą wyrazów -sław, -mir, -bor, -mysł, -gniew, -rad, -wuj, -stryj, -mił, -bóg, · imiona jednoczłonowe, używane przez warstwy społecznie niższe, pochodzą od rzeczowników pospolitych i przymiotników, których znaczenie kojarzono z cechami osoby, która imię nosiła; przy czym nie zawsze były to cechy wyrażane, ale także alegoryczne z zastosowaniem przenośni (np. Mchacz, Szydło). Językoznawcy dzielą imiona jednoczłonowe na te, które powstały od przymiotników (np. Goły, Długota); te które powstały od rzeczowników oznaczających rośliny (np. Kwiatek, Fiołek), zwierzęta (np. Dzik, Byczek), wytwory człowieka (np. Kusza, Koszyk), wykonywane zawody (np. Bednarz, Kowal); te które powstały od czasowników (np. Skowiela, Stracenka), · imiona skrócone (skróceniu ulegał człon pierwszy (Kaźmir z Kazimir) lub drugi (Sulim z Sulimir), często z odcieniem pieszczotliwym (Niutek - Stefaniutek - Stefan). Liczne imiona zostały zapożyczone od grupy imion chrześcijańskich; nadawane od połowy XVI w. po Soborze Trydenckim; przyswojone do języka polskiego w kilku formach: · przyjęły się w pierwotnym brzmieniu, uzyskując jedynie fleksyjne końcówki właściwe językowi polskiemu (np. Jacobus - Jakub), · za pomocą zabiegów słowotwórczych oraz przeobrażeń głoskowych są dostosowane do języka polskiego (np. Paweł - Pach, Pasz, Paszek), · zdarzają się dosłowne tłumaczenia (np. Silvester - Lasota). Nazwisko natomiast jest wyróżnikiem człowieka na zasadzie wspólnoty rodzinnej. Biorąc pod uwagę rozwój historyczny języka nazwiska wyróżnia się zwykle następujące grupy: · najwcześniej pojawiły się jako rzeczowniki pospolite, · nierzadko nazwiska występowały w formie przezwiska jako drugie imię, zarówno rodzime, jak i chrześcijańskie (nazwiska chrześcijańskie nie zmieniały swej formy), · funkcję nazwiska może pełnić także miejscowość, z której osoba pochodzi, · w analogicznej formie pojawiły się wyrażenia przyimkowe, które także były związane z miejscowością pochodzenia (np. Michał z Zalasowej); następnie takie nazwiska zmieniły się przez dodanie formatu -ski, np. Zalasowski, Tarnowski. Ta forma nazwisk odmiejscowych, zakończonych na -ski, stała się charakterystyczna dla nazwisk szlacheckich; odmawiano tej zasady mieszczanom i chłopom. Stąd nazwiska mieszczańskie i chłopskie najczęściej kończyły się na -owiec, -ewic (jako początkowo przezwiska odojcowskie); pod wpływem szlachty litewskiej i ruskiej, wśród której były rozpowszechnione, zmieniając -ewic na ewicz, oraz owic na -owicz. Geneza słowotwórcza nazwisk często decyduje o ich podziale; występują więc nazwiska pospolite powstałe często od przezwisk, np. Baran, Gawron, odimienne, np. Pawłowski, Michałowski i odmiejscowe, np. Chronowski, Zalasowski. Badania genealogiczne w istotnym stopniu zależą od zachowania się materiałów rodowych oraz dostępu do nich badaczy; istotna bywa skala rozproszenia przestrzennego rodzin. * * * Jedną z rodzin, legitymującą się korzeniami sięgającymi starożytności, są Kossowscy. Informacje o rodzinach Kosowskich (Kossowskich) zawarte są w „Słowniku staropolskich nazw osobowych” opracowanym przez Witolda Taszkowskiego (Ossolineum 1987), „Herbarzu polskim” Kaspra Niesieckiego S.J. (Lipsk 1840), „Herbarzu polskim” Adama Bonieckiego (Warszawa 1907), „Polskim słowniku biograficznym” (Ossolineum 1968-1969). Materiały wykorzystane przy opracowaniu drzewa genealogicznego rodziny Kosowskich (Kossowskich) pochodzą z archiwów parafialnych w Zalasowej, Chronowie, Łysej Górze i Porąbce Uszewskiej. Są to metryki chrztu (Liber baptisatorum), księgi małżeńskie (Liber copulatorum) i księgi zmarłych (Liber mortuorum). Umożliwiły one zbudowanie drzewa genealogicznego rodziny Kosowskich (Kossowskich) od 1770 r. Inną bazę danych uzyskano przez przeprowadzone w latach 1997-2000 wywiadów i korespondencji z członkami rodzin Kosowskich (Kossowskich); one umożliwiły ustalenie najaktualniejszych informacji. Archiwalia i wiedza dostarczona metodą wywiadów nie umożliwiły jednak dotychczas odtworzyć pełnego genealogicznego obrazu rodziny Kosowskich (Kossowskich); wynika to ze stanu zachowania, m.in. archiwaliów (zniszczone fragmenty ksiąg). Przeprowadzone wywiady z osobami w podeszłym wieku zawierają również prawdopodobieństwo nieścisłości. Mimo że wszystkie były one konfrontowane z innymi danymi to są nadal możliwe niedokładności. Wierzę jednak, że opublikowanie dotąd zgromadzonych materiałów przyczyni się do dalszego poznawania i uwiarygodnienia wiedzy o rodzinach Kosowskich (Kossowskich). Analiza dostępnych materiałów źródłowych, dotyczących członków rodziny Kosowskich (Kossowskich) pozwala sformułować wnioski: · Należy ona do najstarszych polskich rodów szlacheckich; · Nazwisko występowało w dwu formach: Kossowski, Kosowski; · Zalicza się ono do nazwisk odmiejscowych (od miejscowości Kossów); · W heraldyce polskiej wylicza się kilka rodów Kossowskich noszących herby rodowe: h. Ciołek (wywodzą się z Kossowa w ziemi drohiczyńskiej), h. Dołęga (wywodzą się z Kossowa i Ziemnego, w powiecie szadkowskim), h. Gierałt wywodzą się z ziemi brzeskiej), h. Habdank (wywodzą się z Kossowa, w powiecie radomskim), h. Jelita (wywodzą się z Pomorza lub z Kossowa, w powiecie piotrkowskim), h. Leszczyc (wywodzą się z Kossowa, w ziemi nurskiej), h. Łodzia (wywodzą się z województwa lubelskiego), h. Odwaga (pochodzili z województwa pomorskiego i chełmińskiego), h. Rawicz (wywodzą się z ziemi gnieźnieńskiej), h. Wieniawa (wywodzą się z Kossowa, w powiecie lidzkim); · Liczni przedstawiciele rodów Kosowskich (Kossowskich) piastowali zaszczytne stanowiska państwowe; · Kilka osób piastowało wysokie stanowiska w Kościele rzymskokatolickim; · Kossowscy byli chrześcijanami i przejawiali silne przywiązanie do Kościoła rzymskokatolickiego; · Kossowscy zawierali związki małżeńskie z osobami znaczących polskich rodzin szlacheckich; · Dużą grupę stanowią osoby zajmujące się różnego rodzaju rzemiosłami; · Członkowie rodziny Kosowskich (Kossowskich) przejawiali dużą aktywność w życiu społecznym i politycznym. * * * Genealogia rodzin Kosowskich (Kossowskich) została przedstawiona przy zastosowaniu kryterium miejsca zamieszkania. Ukazano pokrewieństwo w liniach prostych i bocznych z innymi rodzinami. Najpierw zostali wymienieni ci, którzy pochodzą z Łysej Góry pod Brzeskiem; następnie Kossowscy z Chronowa, Gnojnika, Nowego Wiśnicza pod Bochnią i Zalasowej pod Tarnowem. * * * Prezentowane w niniejszej publikacji informacje zostały zebrane dzięki życzliwości wielu osób. Pragnę złożyć serdeczne podziękowanie za udostępnienie archiwaliów parafialnych: ks. Janowi Maliszowi, proboszczowi w Chronowie, ks. kanonikowi Marianowi Wikarowi, proboszczowi w Łysej Górze, ks. kanonikowi Czesławowi Konwentowi, proboszczowi w Porąbce Uszewskiej i ks. kanonikowi Franciszkowi Tomczykowi, proboszczowi w Zalasowej. Szczególne podziękowanie kieruję do prof. dr. hab. Andrzeja Chodubskiego z Gdańska za uwagi metodologiczne. Dziękuję też tym wszystkim, którzy podczas wywiadów podzielili się swoją wiedzą o najbliższej rodzinie; są to osoby pochodzące z Zalasowej, Chronowa, Bochni, Gnojnika, Nowego Wiśnicza i Tarnowa. Do nich też, przede wszystkim kieruję pierwsze wydanie drzew genealogicznych rodziny Kosowskich (Kossowskich), wierząc, że pogłębi ich wiedzę o pokrewieństwach i umocni więzy rodzinne.